Το μη κερδοσκοπικό ίδρυμα TED είναι γνωστό για τα συνέδρια του, που λαμβάνουν χώρα, κατα καιρούς, στην Ευρώπη την Ασία και την Αμερική και οι ομιλητές του ακολουθούν πιστά το περιεχόμενο του σλόγκαν του ιδρύματος, το οποίο λέει οτι, οι ιδέες αξίζει να διαδίδονται.
Ανάμεσα λοιπόν σε αυτές τις ιδέες, βρήκε τη δική της θέση, το 2009, η ομιλία του καθηγητή ψυχολογίας Barry Schwartz, με κεντρικό θέμα την πρακτική σοφία και πως μπορεί να τη διαχειριστεί κανείς είτε σε ατομικό επίπεδο είτε προς όφελος του συνόλου.
Το περιεχόμενο και η ουσία της ομιλίας, λοιπόν, δόθηκε ευθύς αμέσως απο ένα παράδειγμα απο τον πολιτικό χώρο, αναφέρομενος απο την μια πλευρά στην πολιτική στρατηγική του Τζορτζ Μπους, η οποία ήταν καθυποταγμένη στους κανόνες – και μόνο σε αυτούς - περιορίζοντας έτσι τη δυνατότητα του αυτοσχεδιασμού. Απο την αντίθετη πλευρά τοποθέτησε την πολιτική στάση του Μπαράκ Ομπάμα, τονίζοντας οτι έδωσε στην πολιτική σκηνή μια ηθική διάσταση.
«Αυτό που είπε ο Μπαράκ Ομπάμα σε μια συνέντευξη τύπου ήταν οτι δεν αρκεί απλά να ρωτάμε αν κάτι είναι κερδοφόρο. Αυτό που πρέπει να ρωτάμε πρώτα απ’ όλα είναι, αν αυτό είναι σωστό. Αυτό, λοιπόν» - σημείωσε ο ομιλητής - «είναι μια άλλη ιδέα που είναι ξένη στους ανθρώπους στον οικονομικό κόσμο». Στον οικονομικό κόσμο λοιπόν, συμπεραίνουμε οτι μόνο δυο πράγματα έχουν αξία – αν είναι νόμιμο κι αν είναι κερδοφόρο. Ο όρος «σωστό» δεν ανήκει σε αυτό τον κόσμο. Παρόλα αυτά ο Ομπάμα βάζει και αυτό τον παράγοντα στον οικονομικό τομέα. Και σίγουρα μπορεί να εμπνεύσει τους ανθρώπους να κάνουν αυτή την ερώτηση και να ζουν με την απάντηση.
Κι αυτό θα πρέπει να συμβαίνει σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο. Οι άνθρωποι, σύμφωνα με τον καθηγητή Schwartz, λόγω της εργασίας τους, που περιλαμβάνει το στοιχείο της διαδραστικότητας με άλλους ανθρώπους, θα πρέπει να εφαρμόζουν την πρακτική σοφία. Με λίγα λόγια να μετατρέψουν την εργασία σε ένα πεδίο ηθικών αξιών για τους κατάλληλους σκοπούς, ώστε να μην χειραγωγούνται απο το επάγγελμά τους αλλά να έχουν και τη δυνατότητα να εξυπηρετούνται μέσα απο αυτό.
Κάπως έτσι «καταρρίπτεται» και ο μύθος οτι κανείς γεννιέται σοφός. Αντίθετα, ο Schwartz επισημαίνει οτι, ο σοφός άνθρωπος γίνεται, δεν γεννιέται. Και γίνεται σοφός κανείς όταν ξέρει πότε και πως να κάνει την εξαίρεση στον κανόνα και ακόμα περισσότερο όταν είναι πρόθυμος να υπηρετήσει τους ανθρώπους και όχι να τους χειραγωγήσει μέσα απο διάφορους κανόνες. Ο σοφός άνθρωπος, όπως γλαφυρά τον παρομοίασε ο ομιλητής, είναι σαν τον μουσικό της jazz. Διαβάζει τις σημειώσεις αλλά παράλληλα προσπαθεί να αυτοσχεδιάσει. Αυτό σημαίνει οτι δεν περιορίζεται πλήρως απο τους κανόνες της μουσικής και αυτό αποτελεί και τη θεμελιώδη ουσία της jazz και γενικότερα της μουσικής.
Αυτή η λογική και το περιεχόμενο της ομιλίας, του καθηγητή ψυχολογίας Barry Schwartz, είναι κοντά και στη θεωρία του Αριστοτέλη που έλεγε οτι, για να κάνει κάποιος το σωστό και να είναι στην τελική ευτυχής θα πρέπει να είναι ένα άτομο με σωστό χαρακτήρα, θάρρος, τιμιότητα, εμμονή και ούτω καθεξής. Όμως το πρόβλημα είναι ότι δεν είναι αρκετό να έχει μόνο αυτές τις αρετές. Οι περιστάσεις που αντιμετωπίζουμε καθημερινά είναι ποικίλες και πολλαπλάσιες, κι έτσι δεν μπορείς να είσαι τυπικός πάνω σε όλα αυτά. Πρέπει να χρησιμοποιεί κανείς και την κρίση του. Και η αρετή που είναι η αρετή κρίσης είναι αυτό αποκάλεσε ο Αριστοτέλης ως «πρακτική σοφία». Η πρακτική σοφία ξέρει πως και πότε να επιδείξει τις υπόλοιπες αρετές. Ξέρει πως να επιλέξει ακόμα και ανάμεσα σε δύο αρετές που συγκρούονται.
Βέβαια η πρακτική σοφία είναι ένας συνδυασμός ηθικής ικανότητας και ηθικής αξίας. Απο τη μια πλευρά είναι, λοιπόν, η ηθική ικανότητα, η οποία είναι η δυνατότητα να υπολογίσει κανείς τι απαιτείται σε μια δεδομένη κατάσταση. Είναι κάπως ανάλογο με αυτό που αποκαλούν οι άνθρωποι, συναισθηματική νοημοσύνη – η ικανότητα δηλαδή να «διαβάζεις» τους ανθρώπους, να καταλαβαίνεις απο που προέρχονται και τι επιδιώκουν. Το δεύτερο συστατικό είναι η ηθική αξία, η οποία είναι η επιθυμία να κάνεις το σωστό πράγμα. Αν έχεις πολύ ηθική ικανότητα αλλά όχι την επιθυμία του να κάνεις το σωστό, τότε συνεπάγεται οτι χρησιμοποιείς την ηθική ικανότητα για να χειραγωγείς τους ανθρώπους για να εξυπηρετείς τα συμφέροντα σου. Εν τέλει θεωρείται μακιαβελικό εάν αποσυνδέεται η ηθική ικανότητα από την επιθυμία να γίνει το σωστό πράγμα.
Επιμέλεια: Αδάμ Δήμητρα, Λιακοπούλου Λίνα, Ράτη Άννα
